Heijnen: “Stap voor stap naar een nieuw normaal”

Met een frietje uit een broodtrommel en koffie uit een herbruikbare beker gaf staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat gisteren (21 juni) het goede voorbeeld. Vanaf 1 juli moet hergebruik van bekers, maar dus ook fritesbakjes, de norm worden in Nederland. Nieuwe wetgeving regelt vanaf dan dat ondernemers niet meer gratis wegwerpbekers en -bakjes mogen aanbieden voor meeneemmaaltijden en -dranken als deze (deels) gemaakt zijn van plastic. Ze moeten hier een klein bedrag voor in rekening gaan brengen. Daarnaast zijn ze verplicht een herbruikbare optie aan te bieden.

Het idee is dat mensen vaker voor herbruikbare bekers en bakjes kiezen voor bijvoorbeeld to-go-koffie, of een frietje. Het gebruik van wegwerpplastic moet zo afnemen. Maar is de consument daar klaar voor? Voor zover dat niet het geval is, moet een nieuwe campagne van Nederland Schoon, in opdracht van producenten en importeurs van verpakkingen, consumenten bewust maken dat hergebruik het nieuwe normaal moet worden. Staatssecretaris Heijnen erkent dat het “even wennen” zal zijn, maar stelt ook gerust: “De koffie verandert niet, de beker wel.”

Wat moeten de nieuwe regels voor wegwerpplastic en de campagne precies gaan opleveren de komende tijd?

“Hergebruik moet de norm worden. Dat zal heus even wennen zijn. Maar wat we al weten uit een flitspeiling is dat er een grote bereidheid bij mensen is om de switch te maken van eenmalig gebruik naar herbruikbaar, als er een goed alternatief beschikbaar is. 75 procent van de mensen ziet dat zitten. Dat is hoopgevend. Of er voldoende goede alternatieven zijn in de ogen van de consument moet blijken, maar ik heb vertrouwen in ondernemers, die ongetwijfeld met goede oplossingen komen. We mikken met de nieuwe regels en campagne op een reductie van het gebruik van eenmalige plastic producten van 40 procent in 2026.”

En ook op een reductie van het wegwerpplastic in het zwerfafval?

“Het aandeel eenmalig plastic in het zwerfafval is groot en het groeit, weten we uit metingen. Als we niks doen, wordt dat probleem alleen maar groter. Maar we introduceren de regels ook omdat er gewoon goede alternatieven zijn voor plastics voor eenmalig gebruik. En voor plastic kunnen we veel betere bestemmingen bedenken.”

Zwerfafvalactivist Dirk Groot stelde onlangs dat de opkomst van watertappunten en bijvoorbeeld doppers er niet voor heeft gezorgd dat er minder kleine waterflesjes in het zwerfafval kwamen. De invoering van statiegeld op de flesjes deed dat wel. Draait u aan de juiste knoppen?

“Ik hoop natuurlijk dat we wel degelijk een effect op het zwerfafval gaan zien. Maar naast het verminderen van zwerfafval, willen we juist ook de totale afvalberg verminderen. Daarom geldt er ook een beprijzing van de wegwerpbekers en -bakjes, zodat consumenten sneller kiezen voor een herbruikbaar alternatief. Naar verwachting vinden we hierdoor ook minder plastic wegwerpproducten in het zwerfafval terug. Met de nieuwe regels worden deze in ieder geval beprijsd. De invoering van statiegeld op kleine plastic flesjes heeft laten zien dat een financiële prikkel een groot effect kan hebben. Een ander voorbeeld is het verbod op het verstrekken van gratis plastic tasjes. Beide voorbeelden laten zien dat door deze prijsprikkels het aandeel in het zwerfafval snel flink afnam.”

Voelt u niets voor de invoering van statiegeld op eenmalige verpakkingen?

“Ik wil nu eerst kijken naar wat de nieuwe regels en de campagne opleveren. We vragen best veel van ondernemers en consumenten. Maar als er extra maatregelen nodig zijn om ons doel te halen, loop ik er niet voor weg om met aanvullend beleid te komen.”

De nieuwe regels gaan eraan voorbij dat hoogwaardige recycling van bijvoorbeeld eenmalige koffiebekers beter uit kan pakken voor het milieu dan hergebruik van een koffiebeker. Kijkt u daar naar?

“We staan aan het begin van een systeemverandering. Ik vind dat we moeten blijven kijken naar hoe we er met z’n allen onderaan de streep het beste uitkomen. Tegelijkertijd zijn we terughoudend met het maken van uitzonderingen: het moet wel écht beter voor het milieu zijn. Voor wegwerpkoffiebekers bestaan vooralsnog geen varianten zonder plastic. Maar misschien inspireren de nieuwe regels ondernemers wel om met goede alternatieven te komen.”

Hoe het ‘nieuwe normaal’ er precies uitziet moet zich de komende tijd uitkristalliseren?

“We gaan stap voor stap naar een nieuw normaal. Bij de invoering van statiegeld op blik zien we nu ook dat consumenten moeten wennen, dat er nieuwe uitdagingen ontstaan. Ik vind dat we iedereen mee moeten blijven nemen in de transitie naar een circulaire economie. We zijn niet allemaal believers. Voor het draagvlak voor veranderingen houd ik aandacht.”

Het meenemen van consumenten wordt een steeds belangrijkere pijler onder uw circulaire-economiebeleid?

“We moeten mensen zeker bewust maken van de impact van hun gedrag op het gebruik van grondstoffen en daarmee op het milieu. Het organiseren van campagnes om mensen bewust te maken van de keuze voor herbruikbare alternatieven is onderdeel van de producentenverantwoordelijkheid die voortkomt uit de Europese Single-use plastics richtlijn. De Supporter van Schoon campagne is daar een mooie uitwerking van.