'Containers laten staan onvermijdelijk in strijd tegen afkeur'

Als gemeenten willen veranderen van een afvalinzamelaar in een lineaire economie naar een grondstoffenleverancier in een circulaire economie, moet de kwaliteit van de gescheiden afvalstromen die ze inzamelen omhoog. Maar wat is nu eigenlijk de kwaliteit van die stromen? Wat zit de kwaliteit in de weg? En hebben interventies die gemeenten uitvoeren eigenlijk wel effect? Om daar achter te komen moet er in gemeenteland veel meer gemeten worden, stelde Corina Hendriks van Rova tijdens een Vang-congres over pmd en opk. Zelf werkt de programmamanager kwaliteit grondstoffen aan een systeem van kwaliteitsmetingen voor Rova. Ze wil hoogfrequent meten, wat neerkomt op het bemonsteren van 1 op de 8 vrachten. Op een simpele sorteertafel is er al een start meegemaakt, maar uiteindelijk wil Hendriks in een permanente sorteerloods afval uitpluizen op lopende banden. Binnenkort wordt hiervoor een aanbesteding gestart. De data die het bemonsteren oplevert, moet Rova onder andere meer inzicht geven in waar zinnige kwaliteitsslagen te maken zijn. Niet alleen in de pmd- en opk-inzameling, maar bijvoorbeeld ook in de gft-inzameling van het publieke afvalbedrijf.

In de goedgevulde zaal zorgde het verhaal van Hendriks voor vele klapperende oren. Want wat moet zoiets wel niet kosten? Hendriks kon het niet zeggen, maar benadrukte wel dat bestuurlijk commitment natuurlijk essentieel is. De 23 Rova-gemeenten zien het belang van het verbeteren van de kwaliteit van de ingezamelde stromen. Wie weet wat de kwaliteit van het ingezamelde materiaal is, staat veel sterker in gesprekken met andere partijen in de keten, is de vaste overtuiging van Hendriks. Rova gaat bijvoorbeeld prestatiecontracten aan met verwerkers, dan is het een groot voordeel als je kennis hebt van en meer grip hebt op de kwaliteit van stromen.

Strijd tegen afkeur

Naast de toekomstmuziek van Hendriks was het Vang-congres doorspekt met veel praktische verhalen over het verbeteren van de kwaliteit van gescheiden afvalstromen. Organisator Rijkswaterstaat lanceerde handboeken voor een betere kwaliteit en inzameling van pmd en opk. De gemeente Rotterdam vertelde over hoe pop-up milieuparken inwoners aan het denken zetten over en stimuleren tot afscheiding. En PreZero deelde tips over wat gemeenten kunnen doen om meer waarde uit hun opk te halen (bijvoorbeeld: karton apart inzamelen op de milieustraat omdat dit een hogere waard heeft dan de rest van het opk). Misschien wel het meest aansprekende verhaal kwam echter van beleidsadviseur afval Mark Wanders van de gemeente Arnhem, die met succes de strijd aanging met de afkeur van ingezameld pmd.

In Arnhem lag het afkeurpercentage van pmd zo’n anderhalf jaar geleden nog op 50 procent. Reden voor een interventie met Nedvang, inzamelaar PreZero, en afvalcoaches van Lentekracht. Vanaf het najaar van 2022 begonnen ze minicontainers met pmd actief te keuren. Te veel stoorstoffen leverden aanvankelijk alleen een waarschuwing op, maar containers werden wel geleegd. In de maanden die volgden werden de teugels aangetrokken. Afvalcoaches gingen groene labels hangen aan containers met goed gescheiden pmd. PreZero ging rode labels hangen aan containers met niet goed gescheiden pmd (met duidelijke uitleg). En uiteindelijk werden containers niet meer geleegd als inwoners het te bont hadden gemaakt. Het leidde aanvankelijk tot weerstand, maar uiteindelijk daalde de afkeur van pmd ingezameld via minicontainers naar 0 procent, terwijl er tegelijkertijd meer pmd werd ingezameld.

Wanders meent dat het welslagen van het project voor een groot deel te danken is aan het bestuurlijk commitment dat er vooraf was om de kwaliteit van het pmd te verbeteren. Bestuurders kregen aan het begin van het traject veel kritiek over zich heen, maar bleven vierkant achter het beleid staan. De gemeente had een lange adem en volgens Wanders is dat precies wat er nodig is: alleen met een continu verbeterproces is gedrag van inwoners duurzaam te veranderen. Korte interventies hebben eigenlijk geen zin. Verder was het doorslaggevend dat het contact met de inzamelaars gedurende het project goed was en dat de informatie op de labels glashelder was.

Meer bemoedigende resultaten

Arnhem is zeker niet de enige gemeente die een mooie slag heeft gemaakt in de strijd tegen afkeur. Nedvang-adviseur Jan van der Ven sloot het congres af met een verhaal over hoe Nedvang en Regie Kunststoffen Nederland (RKN) vanaf 2023 met nog zestig gemeenten aan de slag zijn gegaan om de inzameling en kwaliteit van pmd te verbeteren. In die trajecten zijn gemeenten in de lead, maar financierde Nedvang verbeterplannen wel mee. Gemeenten investeerden in communicatie, controle en handhaving, betere inzamelmaterialen en andere inzamelsystemen. Net als in Arnhem blijkt vaak dat een lange adem en dus bestuurlijk commitment essentieel is, dat het laten staan van bakken of zakken onvermijdelijk is (ook al levert dit veel weerstand op bij inwoners) en dat informatie voor inwoners over het waarom van de afkeur van groot belang is.

Grote positieve effecten ziet Van der Ven bij transitieprojecten waarbij van verzamelcontainers wordt overgestapt op zakken aan huis of van minicontainers naar zakken. Afgeronde projecten laten zien dat er geen sprake meer is van 75 tot 100 procent afkeur, maar van 0 procent afkeur. Nedvang beveelt gemeenten dan ook aan pmd zoveel mogelijk via zakken dan wel minicontainers in te zamelen in plaats van via brengsystemen. Waar haalsystemen niet mogelijk zijn, is nascheiding een optie.

De komende jaren wil Nedvang de samenwerking met gemeenten voor een betere kwaliteit pmd voortzetten met cofinanciering bij optimalisatie, maatwerk en afspraken op basis van samenwerking. De aanpak lijkt namelijk zijn vruchten af te werpen. Recent zijn metingen voor een samenstellingsonderzoek (het zogenoemde ‘SO-light’) afgerond en de resultaten zijn beter dan bij het kosten- en samenstellingsonderzoek (KSO) van 2021/2022, lichte Van der Ven een tipje van de sluier op. Het doel van maximaal 15 procent stoorstoffen komt dichterbij.

Perfect scheiden onmogelijk

Dat de pmd-stroom altijd vervuiling zal bevatten, is overigens onvermijdelijk, zo bleek wel tijdens een quizje van Milieu Centraal op de bijeenkomst. Van de negentig aanwezige afvalexperts uit gemeenteland wist uiteindelijk slechts één iemand alle vragen goed te beantwoorden over wat er wel en niet in het pmd mag. In een tweede quiz over opk ging overigens ook nagenoeg iedereen nat. Alle reden om de nieuwe handboeken over pmd en opk binnenkort eens te bestuderen, zou je zeggen. Én om de wel/niet-lijsten voor deze stromen er nog eens op na te slaan. Rest er nog wel één klein probleem: over een wel/niet-lijst voor pmd is nog geen consensus in het land, vertelde Cees Riksen, gastheer van het congres namens Rijkswaterstaat. Werk aan de winkel dus voor de betrokken partijen.