Extra stappen nodig in verwerking van drankenkartons

Het 'enfant terrible' in het verpakkingsafval. Zo noemde Chris Bruijnes, directeur van Kennisinstituut Duurzaam Verpakken, het drankenkarton tijdens een webinar in november 2022. “Oh nee, daar gaan we weer”, verzuchtte Inge Eggermont van stichting Hedra in gedachten. “Waarom zegt hij dat nou? We zijn toch goed bezig met zijn allen?” De komst van een nationale doelstelling lijkt de recycling van drankenkartons in ieder geval een flinke boost te gaan geven, maar probleemkind af is de verpakking voorlopig nog niet.

Met onmiddellijke ingang zou de papierfabriek van Delkeskamp in Nortrup (zo’n 80 kilometer ten oosten van Emmen) sluiten, kondigde het bedrijf op 10 maart 2022 aan. Aanleiding vormden de exorbitante stijging van de gasprijzen en de hoge prijs van CO2-certificaten die een winstgevende exploitatie verder onmogelijk maakten. Desondanks bleef de installatie in Nortrup draaien, volgens Duitse media vanwege “solidariteit van klanten en leveranciers”. Maar niet erg lang. In de zomer volgde opnieuw een aankondiging: eind 2022 zou de installatie definitief de deuren sluiten. De inname en verwerking van drankenkartons werd echter wel per direct gestopt. Een forse tegenslag voor de Nederlandse nascheiders. Delkeskamp was namelijk de enige Europese drankenkartonverwerker die Nederlands nagescheiden materiaal accepteerde. Gevolg is dat de nascheiding van drankenkartons in Nederland sinds de zomer nagenoeg stil is komen te liggen en de stroom sindsdien wordt verbrand.

Volgens de Nederlandse branchevereniging van drankenkartonleveranciers, stichting Hedra, bestaat 21 procent van alle ingezamelde drankenkartons uit nagescheiden materiaal, wat in 2020 neer zou komen op circa 7 kton. Nedvang, verantwoordelijk voor de vermarkting van de Nederlandse drankenkartons, is sinds die tijd op zoek naar alternatieven voor het nagescheiden materiaal. De organisatie heeft onder meer testmateriaal opgestuurd naar verschillende papierfabrieken in Europa. Joris van der Meulen, operationeel directeur bij Nedvang: “Bij een aantal is die test positief verlopen en vormde dit aanleiding om verder te praten, om te komen tot contractuele afspraken over bijvoorbeeld condities en hoeveelheden. We zitten nu in een afrondende fase. Als ook de kennisgevingen zijn geregeld, hoop ik op redelijk korte termijn weer volle bak door te kunnen met de recycling.” Met welke papierfabrieken Nedvang precies contact heeft, wil hij niet kwijt. “Gezien de economische situatie is er een teruggang in de vraag naar grondstoffen. Denk bijvoorbeeld aan de omzetdalingen bij verkopers als Bol.com of Amazon. Die spullen zitten allemaal in een kartonnen doosje. Daarbij was de recyclingcapaciteit voor drankenkartons in Europa altijd al krap. Dus als ik nu vertel met welke papierfabrieken wij in gesprek zijn, dan ben ik mijn onderhandelingspositie aan het weggeven.” 

Nieuwe route? 

Fiskeby, de enige papierfabriek in Zweden die drankenkartons verwerkt en die in 2022 ook Nederlandse drankenkartons heeft ingenomen (70 ton), laat in ieder geval weten vanwege de vervuilingsgraad nooit nagescheiden materiaal te zullen accepteren. Ook Essity in Frankrijk geeft aan de intentie te hebben om een paar duizend ton Nederlandse drankenkartons in haar papierfabriek in Hondouville te verwerken, maar geen nagescheiden materiaal. En hoewel Papierfabrik Niederauer Mühle in Kreuzau (Duitsland) de vraag nu niet beantwoordt, heeft deze in het verleden ook laten weten dit materiaal niet te verwerken.

Wie wel interesse zou hebben, is papierfabriek Alier in Barcelona. Dit bedrijf heeft eerder nagescheiden Nederlandse drankenkartons geaccepteerd: tussen 2021 en 2022 had AEB een contract met Alier. Volgens Inge Eggermont van stichting Hedra is dat niet zo verwonderlijk: “Hoewel het weleens wordt gedacht, zijn wij niet het enige land dat aan nascheiding doet. Spanje kent ook nascheiding van drankenkartons.” En hoewel Spanje dan misschien niet voor de inmiddels beruchte uitdaging van dikke zuivel in het materiaal staat, wijst Eggermont erop dat ze daar weer te maken hebben met gazpacho die veelal in drankenkartons wordt verkocht. Maar dat terzijde. Mogelijk dat Alier dus opnieuw een optie wordt, hoewel de afstand (ruim 1.600 kilometer vanaf Utrecht) niet direct gunstig lijkt. “Spanje is inderdaad ver, maar het is niet zo dat we met lucht die kant op rijden, het is een behoorlijk gewicht.” 

Hedra en Nedvang blijven in ieder geval optimistisch en verwachten dat er in 2023 een nieuwe route is gevonden voor de recycling van nagescheiden drankenkartons. Voor het brongescheiden materiaal uit Nederland dat Delkeskamp verwerkte, waren al wel andere bestemmingen gevonden, laat Hedra weten: Lucart in Diecimo (Italië), Essity in Hondouville en Papierfabrik Niederauer Mühle.    

Invloed op vermarkting 

De situatie met Delkeskamp legt de kwetsbaarheid bloot van de recycling van Nederlandse drankenkartons. En bedenk daarbij: wij zijn een drankenkartonland. Per inwoner gebruiken we jaarlijks zo’n 3,2 kilo aan drankenkartons. Ter vergelijking: in Duitsland is dit 2,3 kilo. Best opmerkelijk dus dat er in ons land geen recyclingcapaciteit voor deze stroom meer bestaat sinds Wepa Nederland in Swalmen (voorheen Van Houtum) in december 2018 de recycling staakte. Sindsdien moet het materiaal de grens over voor verwerking, waar verwerkers niet zouden staan te trappelen om ons materiaal vanwege de dikke-zuivelproblematiek. Naast de beperkte tonnages die naar Fiskeby, Essity, Lucart of Alier gaan, vormden Delkeskamp en PNM veruit de twee belangrijkste acceptanten van in Nederland ingezamelde drankenkartons (ruim 34 kton in 2020). Zo laat PNM bijvoorbeeld weten in 2020 21 kton, en in 2021 19 kton Nederlands materiaal te hebben ontvangen.

Hedra zou liever meer spreiding zien, maar heeft daar geen invloed op. Eggermont: “We willen in de vermarkting al heel lang een rol spelen, maar dat is altijd tegengehouden. We hopen dat er met de komst van een nationale recyclingdoelstelling een betere samenwerking ontstaat.” Stichting Afvalfonds Verpakkingen, die in dat geval wettelijk verantwoordelijk wordt voor het realiseren van de recyclingdoelstelling, liet afgelopen jaar nog weten niets te zien in een verpakkingsspecifieke recyclingdoelstelling voor drankenkartons, omdat die complex zou zijn voor monitoring en verslaglegging. Nu geeft de stichting aan in de startblokken te zullen staan voor wanneer de nationale recyclingdoelstelling een feit is.  

Ambitieuzere doelstelling 

Die recyclingdoelstelling voor drankenkartons komt er, liet staatssecretaris Vivianne Heijnen in juli 2022 aan de Tweede Kamer weten. Haar voorstel was om die van 34 procent in 2023 met stappen van 3 procentpunten te laten oplopen tot 55 procent in 2030. Nu wordt de recycling van materialen uit drankenkartons nog opgeteld bij het materiaal waaruit deze samengestelde verpakking bestaat, grotendeels dus bij papieren en kartonnen verpakkingen (zo’n 77 procent van het drankenkarton). In Nederland werd in 2021 zo’n 90 procent van alle papieren en kartonnen verpakkingen gerecycled: 1,26 Mton. De doelstelling voor dat jaar was 85 procent. Bedenk dan dat de hoeveelheid gerecyclede papiervezels uit drankenkartons zo’n 1 procent uitmaakt van die 1,26 Mton (uitgaande van een recyclingpercentage van 31 procent van de totale hoeveelheid van 55 kton drankenkartons die op de Nederlandse markt wordt gebracht (bron: Recycling van Nederlandse drankenkartons’, Wageningen University and Research, april 2022). Met andere woorden, zolang de recycling van drankenkartons bij papieren en kartonnen verpakkingen gerekend blijft, is er geen prikkel om meer van deze stroom te recyclen. Met de overige opk-verpakkingen lukt het immers ook om het recyclingdoel te halen. Geen wonder dus dat Hedra voorstander is van een aparte recycledoelstelling voor drankenkartons, hoewel de ambitie wel wat hoger zou mogen liggen, vindt Eggermont. Hedra stelt vanaf 2025 tot 2027 stappen van 6 procent voor en komt uiteindelijk in 2030 op een doelstelling van 65 procent (zie tabel). De stichting denkt dat die extra stappen gezet kunnen worden door een combinatie van een publiekscampagne en investeringen in de recycling van polyal, de lastig te recyclen mengfractie van aluminium en zachte plastics uit het drankenkarton. Eggermont: “Naast campagnes naar gemeenten toe vanuit stichting Hedra, heeft het Afvalfonds Verpakkingen tot nu toe niet veel gecommuniceerd naar het publiek over het hoe en waarom van de inzameling van drankenkartons. Die zijn aan de pmd-fractie toegevoegd zonder dat daar veel ruchtbaarheid aan is gegeven. Daar moet veel meer aandacht aan worden geschonken.” In reactie laat Stichting Afvalfonds weten samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten in 2020 wel de campagne Recycleklaar te hebben ontwikkeld, waarin ook aandacht was voor het drankenkarton. “Recycleklaar is als toolkit aangeboden aan de gemeenten zodat zij het onderdeel van hun eigen communicatiecampagne richting inwoners kunnen maken. Een landelijke campagne is met de verschillende manieren van inzameling (bron- en nascheiding) niet duidelijk voor de consument”, aldus Miranda Boer van Stichting Afvalfonds.  

Polyalrecycling 

Het gebrek aan polyalrecycling is een belangrijke reden waarom het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken drankenkartons in november van het afgelopen jaar nog als ‘redelijk recyclebaar’ bestempelde, in plaats van ‘goed recyclebaar’. Veel van deze LDPE-en aluminiumfractie die na het losweken van de papiervezels en het afscheiden van de vormvaste PE en PP resteert, wordt nu nog ingezet als brandstof bij de cementindustrie, en dat telt niet als recycling. Maar er is beweging. In 2021 openden de deuren van Palurec, de eerste installatie voor de recycling van polyal nabij Keulen. Palurec scheidt het aluminium en kunststof van elkaar en kan de twee fracties vervolgens apart afzetten. Niet alleen geeft dat een positieve impuls aan het recyclingpercentage, maar ook aan het financiële plaatje van de recycling van drankenkartons omdat dit scheelt in de afzetkosten voor polyal, constateerde Wageningen University and Research eerder dit jaar. Ondertussen zijn voor de recycling van polyal in Europa meerdere installaties opgericht, waaronder Recon Polymers in Nederland (zie kader 'Recon aan de vooravond van upgrade'). Samen hebben zij volgens Hedra een verwerkingscapaciteit van 50 kton. “Dat is een derde van wat we nodig hebben. In 2025 willen we nog eens 100 kton gerealiseerd hebben. Dat gaat al vrij hard. Er komt bijvoorbeeld een fabriek in Ostraleka, Polen, die waarschijnlijk begin dit jaar operationeel wordt en waar naast papiervezel ook polyal kan worden gerecycled. Ook vindt uitbreiding van de polyalrecycling plaats bij Lucart in Italië en Essity in Frankrijk”, laat Eggermont weten.  

Uitbreiding vezelrecycling 

Ook de recyclingcapaciteit voor papiervezels uit drankenkartons heeft een boost nodig. Dit wordt onder meer ingegeven door een door de Europese branchevereniging voor drankenkartons, Ace, gesteld doel (zie kader 'Verschil in ambitie') van 70 procent recycling van drankenkartons in Europa in 2030. In 2019 lag het gemiddelde Europese recyclingpercentage voor drankenkartons volgens Ace op 51 procent. Vanaf 2022 geldt echter dat het recyclingpercentage moet worden berekend op basis van het daadwerkelijk gerecycled materiaal per materiaalsoort waaruit een samengestelde verpakking bestaat. Vreemde materialen zoals aanhangend vocht of voedselresten die na sortering nog vaak in het drankenkarton zitten, mogen dan niet meer worden meegerekend. In 2016 maakte dit volgens berekening van de Wur gemiddeld een derde uit van de ingezamelde drankenkartons. De verwachting is dan ook dat de nieuwe rekenmethode het Europese recyclingpercentage stevig zal laten kelderen. Wil Ace de 70 procent recycling in 2030 dus waarmaken, dan moeten er de komende jaren flinke stappen gemaakt worden. En die komen er volgens Eggermont. Ze pakt er een kaartje bij. “Hier zie je dat we bij zo’n twintig papierfabrieken verspreid over Europa ongeveer 550 kton aan geïnstalleerde capaciteit hebben voor de verwerking van papiervezels uit drankenkartons. In 2020 was daarvan 450 kton benut. Om de recyclingdoelstelling van Ace te bereiken, hebben we naast de uitbreiding in polyalrecycling in 2030 in ieder geval een aanvullende 150 kton aan papierrecyclingcapaciteit nodig.” Ze wijst op locaties in Frankrijk en Italië. Daar zou al uitbreiding plaatsvinden. Daarnaast komt er dus een nieuwe installatie in Polen, en mogelijk bouwt StoraEnso een installatie in Langebrugge, bij Gent in België. “Daar zijn wij vanuit Nederland natuurlijk heel erg op gefocust”, laat ze weten. Of die installatie er daadwerkelijk komt, is nog afhankelijk van intern onderzoek van StoraEnso. Dit jaar moet hier meer over bekend worden. 

Stok achter de deur 

Een Europese doelstelling voor de inzameling (of recycling) van drankenkartons zou investeringen in de recycling van de stroom natuurlijk een flinke boost geven. Maar zo’n doelstelling ontbrak in het definitieve voorstel voor de herziening van de Europese richtlijn verpakkingen en verpakkingsafval die de Europese Commissie eind november 2022 presenteerde. Een teleurstelling voor Hedra. “Natuurlijk hadden we op een wettelijke inzameldoelstelling gehoopt. Onze Brusselse organisatie Ace heeft daar gigantisch voor gelobbyd, maar dat is niet gelukt. Er staat wel in dat er zoveel mogelijk hergebruik van verpakkingen plaats moet vinden. Een stok achter de deur zou een inzameldoelstelling kunnen zijn, dus daar blijven ze voor lobbyen.” 

In Europa kennen op dit moment vier lidstaten al langere tijd zo’n stok achter de deur: België (90 procent recycling in 2021), Duitsland (80 procent recycling in 2022) Frankrijk (59 procent recycling in 2022), en Oostenrijk (80 procent inzameling in 2025). “In die landen zien we hele goede resultaten”, vindt Eggermont. In Spanje is eind 2022 een doelstelling aangenomen (70 procent inzameling in 2025, 80 procent in 2030 en 90 procent in 2035). Wat de Nederlandse doelstelling gaat worden, staat nog niet definitief vast. De verwachting was dat deze nog voor het eind van 2022 zou worden gepubliceerd, maar de staatssecretaris liet in december 2022 weten dat de regeling nog moet worden voorgelegd aan de Europese Commissie. Die notificatie levert een vertraging van een paar maanden op, waardoor ze verwacht pas per 1 juli 2023 een recyclingdoelstelling te kunnen vaststellen. 

Vakblad Afval! februari 2023 (nummer 1)