Reële risico's voor leveringszekerheid bouwmaterialen

Als het in het publieke debat over de leveringszekerheid van materialen gaat, spitst het debat zich al snel toe op de beschikbaarheid van zeldzame aardmetalen en kritieke mineralen. Rijkswaterstaat vermoedt echter dat ook bij de traditionele bouwmaterialen risico’s voor de leveringszekerheid. Dat vermoeden blijkt terecht, blijkt uit onderzoek van CE Delft, dat opdracht van Rijkswaterstaat onderzoek deed naar de leveringszekerheid van klei, beton (en zijn componenten), bitumen, staal en zink.

CE Deflt constateert dat geen van de materialen fysiek schaars zijn, maar voor vier van de vijf onderzochte materialen gelden wel reële risico’s voor de leveringszekerheid. Op korte termijn is de leveringszekerheid van klei mogelijk al in het geding. Op de langere termijn gelden er ook risico’s voor beton, bitumen en staal. Alleen voor zink geldt volgens de onderzoekers dat er geen risico’s zijn, behalve dan mogelijke prijsstijgingen door geopolitieke ontwikkelingen en hogere energieprijzen.

Klei

De grootste zorgen zijn er dus over de leveringszekerheid van klei. Voor dijkversteviging en -uitbreiding is zogenoemde categorie 1 klei nodig. Het is onzeker of er in de nabije toekomst genoeg van deze erosiebestendige klei beschikbaar is voor dijkprojecten. Vergunningen voor winning en projecten waarbij klei vrijkwam lopen af. En nieuwe vergunningen worden niet eenvoudig verleend. Ook is er onduidelijk over waar er in Nederland precies geschikte klein bevindt. Bronnen over de import van klein spreken elkaar bovendien tegen en het is onduidelijk of Pfas-problematiek ook speelt in (potentiële) buitenlandse wingebieden waaruit Nederland importeert of kan importeren. Allemaal onzekerheden die wat de onderzoekers voer zijn voor nader onderzoek.

Beton

De vergunningsproblematiek bij de winning van klei, geldt ook bij zand en grind, de bestanddelen voor beton. Voor zand is een bepaalde kwaliteit nodig (grove korrel). Toch vormt de levering minder probleem door importmogelijkheden en alternatieve bronnen voor zand en grind.

Op de langere termijn speelt er nog wel een ander risico voor Rijkswaterstaat als het gaat om de beschikbaarheid van beton. De organisatie gebruikt veelal cement type CEM III in beton, op basis van hoogovenslakken. Er is nu een overschot, maar mocht te de staalproductie uit West-Europa verdwijnen, dan verandert dat. Mogelijk moet er dan zogenoemd portlandcement worden ingezet met een hogere CO2-uitstoot.

Bitumen

Als klimaatdoelen wereldwijd serieus genomen worden en fossiele grondstoffen niet meer mogen worden gebruikt, dan zal geen raffinage van aardolie meer (mogen) plaatsvinden in 2050. Er is dan geen bitumen meer beschikbaar. In Europa sluiten kleine raffinaderijen al. Op kortere termijn is er geen tekort, wereldwijd, want het aantal raffinaderijen groeit. Kosten kunnen echter wel stijgen vanwege import van verder weg, waarschuwt het rapport verder.

Een ander aandachtspunt is de toenemende fluctuerende kwaliteit van (primair) bitumen. Hoewel door verwachte strengere normen het risico op lagere kwaliteit van het wegdek daalt, beïnvloeden de normen het leveringsgemak negatief.

Staal

Voor staal gelden vooral geopolitieke risico’s. Staal bevat gemiddeld een hoog gerecycled aandeel. Recycling van staalschroot gebeurt echter veelal buiten de EU. Vergroting van de recyclingcapaciteit van staal binnen de EU is gewenst om op langere termijn geopolitiek buiten de staallevering te houden. Verder zijn voor primair staal legeringselementen nodig. Enkele daarvan staan op de lijst kritieke ruwe materialen. Het is onzeker in hoeverre dit gevolgen zal hebben voor de staalproductie, wereldwijd. IJzererts zelf is geen schaars materiaal.

Circulaire oplossingen

In het rapport noemen de CE Delft-onderzoekers een hele rits aan circulaire kansen/oplossingen per materiaal. Zet bij vrijkomend beton in op hoogwaardige recycling, maar investeer bijvoorbeeld ook in zelfhelend beton (dat langer meekan), schrijven ze. Vergroot de toepassing van gerecycled asfalt, kies voor levensduurverlengend onderhoud van asfalt en ontwikkel lignine door als alternatief voor bitumen. Zet in op alternatieve dijkontwerpen en materiaaloplossingen om problemen met de aanvoer van klei te voorkomen. En zorg voor meer recyclingcapaciteit voor staal in Europa in combinatie met een verhoging van het gerecycled aandeel in producten en hergebruik bestaande stalen constructies, waaronder geleiderails.