Afvalbeleid Westerkwartier (veel) duurder dan gemiddeld

De afvalcijfers in de gemeente Westerkwartier wijken niet sterk af van die in omliggende gemeenten. De kosten zijn echter veel hoger: circa 70 procent hoger dan in vergelijkbare gemeenten. Een oplossing ligt niet direct voorhanden.

Dat blijkt uit een rapport van Royal HaskoningDHV, dat in opdracht van de rekenkamer van de gemeente het afvalbeleid onder de loep nam. Voor het onderzoek beoordeelde Royal HaskoningDHV de doelmatigheid van het afvalbeleid en welke mogelijkheden de gemeenteraad heeft om daar meer invloed op uit te oefenen. 

Conclusies

Eén opvallend punt is dat het de gemeente Westerkwartier ontbreekt aan doelen, omdat de gemeente nog geen afvalbeleidsplan heeft opgesteld. Daarom zijn er alleen de landelijke Vang-doelstellingen om op te sturen. Die doelen worden nog niet behaald, maar anderzijds is dat in alle Groningse gemeenten het geval. In 2020 produceerde de gemeente 124 kilo restafval per inwoner en behaalde het een scheidingspercentage van circa 70 procent. 2020 was weliswaar voor veel gemeenten door de coronacrisis een afwijkend jaar, maar de afvalproductie in Westerkwartier is al enkele jaren stabiel. 

Royal HaskoningDHV stelt wel dat zowel de hoeveelheid restafval als het scheidingspercentage slechter scoren dan in vergelijkbare gemeenten, maar anderzijds worden er nauwelijks partijen pmd afgekeurd. "Het is beter iets minder goed te scoren op het percentage bronscheiding, maar met een betere kwaliteit", oordeelt het rapport.

Kosten

Belangrijkste kritiekpunt is de kosten: die zijn bepaald niet marktconform, zoals de doelstelling van de gemeente is. De kosten zijn circa 70 procent hoger dan in vergelijkbare gemeenten. Dat geldt voor vrijwel alle taken. 

Die hoge kosten hadden in ieder geval deels voorkomen kunnen worden. De gemeente Westerkwartier maakt gebruik van een zogenoemde milieuboer, die wekelijks diverse brongescheiden stromen, zoals pmd, metalen, textiel, glas en oud papier en karton huis-aan-huis inzamelt. Deze dienstverlening is aanbesteed. Voorafgaand aan de aanbesteding is een marktconsultatie gehouden, waaruit bleek dat er een groot risico was dat niet genoeg partijen zouden inschrijven. Er werd namelijk gevraagd dat minstens 30 procent van het personeel bestaat uit mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, met daarvoor een specifiek PSO 30+ certificaat of vergelijkbaar. Dat maakte het voor marktpartijen echter onaantrekkelijk om in te schrijven, want dat 'vergelijkbaar' bracht veel onzekerheid met zich mee. Uiteindelijk kwam dit risico uit, want op deze opdracht schreef slechts één partij in.

Positief is dat de hoge kosten niet voor niets zijn, want de dienstverlening is ook hoogwaardiger dan gemiddeld, zoals door de eerder genoemde milieuboer. Ook zijn bewoners tevreden, blijkt uit een onderzoek waaraan meer dan 1.300 inwoners meededen.

Aanbevelingen

De rekenkamer heeft op basis van het rapport aanbevelingen opgesteld. Zo moet er een afvalbeleidsplan komen, met haalbare doelstellingen die aansluiten op de landelijke doelen. De doelstelling voor de hoeveelheid restafval moet worden bepaald op basis van het voor recycling sorteerbare deel in het huidige restafval. De rekenkamer stelt dat het 'wensbeeld' van 30 kilo restafval per inwoner in 2025 nu in elk geval nog niet haalbaar is. Daarnaast zou de gemeente jaarlijks over de kernprestaties op het gebied van afvalbeheer moeten rapporteren. 

Omdat de meeste kosten vastliggen in langjarige contracten, kan de gemeente momenteel moeilijk sturen op lagere kosten. Eventuele opties zijn wel om de milieuboer minder vaak in te laten zamelen, en de inzameling van afvalstromen waarvoor producentenverantwoordelijkheid (zoals AEEA) niet meer zelf te doen. Daarnaast zal het aandeelhouderschap van Omrin de kosten ook doen dalen, met circa 19 euro per huishouden.

Bij aanbestedingen zou de gemeente een realistische inschatting van de markt moeten maken, en zowel het college als de raad expliciet informeren over financiële en procedurele risico's. Ook moet vooraf bepaald worden hoeveel extra kosten de gemeente wil maken voor social return.

In de raad

In een reactie stelt het college van B en W zich in het rapport te herkennen. Daarbij benadrukt het college wel vooral de positieve punten, zoals de kwaliteit van de inzameling en de tevredenheid onder inwoners. Het plan is om dit jaar nog een afvalbeleidsplan op te stellen. De gemeenteraad bespreekt het rapport op woensdag 11 mei. Er ligt een raadsvoorstel voor om de aanbevelingen van de rekenkamer op te volgen.