Kamer hekelt gebrek aan transparantie Afvalfonds

Zeven Kamerleden namen deel aan het debat Circulaire Economie: Mpanzu Bamenga (D66), Willem Boutkan (PVV), Geert Gabriëls (GL/PvdA), Hester Veltman (VVD), Olger van Dijk (NSC), Pieter Grinwis (CU) en Ines Kostić (PvdD). De vergadering werd voorgezeten door Peter de Groot (VVD) die er flink de vaart in wilde houden, tot enige ergernis van onder meer Bamenga en Gabriëls. Die laatste gaf bij afsluiting van het debat zelfs aan zich opgefokt te hebben gevoeld en meer tijd had willen hebben voor dit niet onbelangrijke onderwerp. Wat uiteraard niet hielp was dat het debat langer dan een uur werd geschorst doordat de Kamer tussendoor moest stemmen. Verder vonden deze twee Kamerleden samen met Boutkan dat de staatssecretaris in haar beantwoording niet erg concreet was geweest. Wat betekent het bijvoorbeeld als de staatssecretaris aangeeft "ergens naar te gaan kijken"? Staatssecretaris IenW Vivianne Heijnen antwoordde dat ze dan ging uitzoeken of iets effect zal hebben en daarover dan eventueel met een voorstel zal komen. Aangezien ze demissionair is, zal het in de praktijk echter aan een volgend kabinet zijn om daarover te bepalen. En dat schuurde toch enigszins met een Kamer die wél missionair is en Kamerleden die duidelijk op meer actie hadden gehoopt. Niet verwonderlijk dus dat aan het eind gelijk een Tweeminutendebat werd aangevraagd, waarin Kamerleden moties kunnen indienen.

Waslijst

Zoals altijd staat er op de agenda van het Circulaire Economiedebat een behoorlijke waslijst aan documenten ter bespreking. In de praktijk is het altijd afwachten in welke onderwerpen de Kamerleden zich echt willen vastbijten. Zo bleven batterijen en het duurzaamheidskader biogrondstoffen dit keer links liggen. Wel aan bod kwamen het Afvalfonds Verpakkingen en het statiegeldsysteem, de voortgang rond uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV), het Europese akkoord over recht op reparatie, plastic en het faillissement van Umincorp (wat een best lastig uit te spreken naam bleek), circulair textiel, lachgascilinders en dan nog wat overige zaken.

Afvalfonds Verpakkingen en statiegeld

Zo’n 87 miljoen euro aan ongeïnd statiegeld blijft er aan ergens aan de strijkstok hangen en Boutkan wilde erg graag weten wat er met dat geld gebeurt. Ook Gabriëls gaf in niet mis te verstane woorden aan dat “het Afvalfonds Verpakkingen gemeenten en innovatieve recyclingbedrijven uitknijpt en zelf geld overhoudt. Daar krijg ik een misselijk en schimmig gevoel bij.” Het gaat inderdaad om veel geld, vond Heijnen. In navolging van uitingen van het Afvalfonds gaf zij aan dat dat geld zal worden ingezet voor bekostiging en verbetering van het statiegeldsysteem zodat de doelstellingen wél gehaald gaan worden.

Dat raakte aan een punt dat onder meer Kostić zeer verbaasde, namelijk dat het Afvalfonds sinds 2022 het vastgestelde inzameldoel van 90 procent voor plastic flesjes niet haalt, maar dat daar niet op gehandhaafd wordt. Sterker nog, het Afvalfonds krijgt nog tot 2026 de tijd om dat doel te halen. De lat ligt daarmee wel erg laag, vond ze. “Als ik door rood rijd, krijg ik meteen een boete, en krijg ik niet over twee jaar een verzoek of ik nog een rapport wil schrijven over hoe ik de volgende keer niet door rood zal rijden.” De staatssecretaris vond dat we in een soort tussenfase zitten met de invoering van het inzamelsysteem waarin sommige dingen al goed gingen, en sommige dingen voor verbetering vatbaar zijn. Ze kreeg daarin bijval van VVD'er Veltman, die aanhaalde dat de statiegeldsystemen in Noorwegen en Denemarken ook zo'n acht jaar hadden gedraaid voor de doelstellingen gehaald werden. Heijen liet weten wel een appèl gedaan te hebben op het Afvalfonds om meer transparantie te geven over de wijze waarop ze de gelden uitgeven, waaraan het Afvalfonds die dag ook gehoor had gegeven. Er gebeurt volgens haar echt wel een heleboel en de lat ligt met 90 procent recycling helemaal niet laag. Verder gaf ze op meerdere vragen om meer transparantie en aanscherping van eisen ten aanzien van het halen van doelstellingen aan dat deze mee zullen worden genomen in het traject van de doorontwikkeling van de UPV’s.

Op een vraag van Van Dijk naar een verschuiving door statiegeld op plastic flesjes en blikjes naar andere verpakkingen, zoals drinkzakken en drankenkartons, gaf ze aan dat ze bekend was met dit neveneffect. Uit de afvalmonitor van de Rijksoverheid zou echter nog geen stijgende trend van deze verpakkingen blijken. Mocht die er wel komen, dan zou statiegeld op die verpakkingen een optie zijn.

UPV

In de doorontwikkeling van de UPV’s wil Heijnen onder meer kijken voor welke stromen doelstellingen rond preventie, reparatie en hergebruik zinvol zijn, vertelde ze. Op een vraag of ze ook recyclingbedrijven, gemeenten en milieuorganisaties nadrukkelijker wil betrekken in de UPV’s, liet ze weten dat deze als stakeholders worden benaderd bij het opstellen van de UPV’s, maar dat ze daar geen formele verantwoordelijkheid in zullen krijgen. Dat zou namelijk de aansprakelijkheid van de producenten doen verwateren en dat wil Heijnen niet.

Ondertussen lopen gesprekken tussen het Afvalfonds Verpakkingen en de gemeenten binnen de Ketenovereenkomst Verpakkingen moeizaam. De partijen worden het al jaren moeilijk eens en Van Dijk wilde weten of de staatssecretaris daarin geen regierol kan nemen. Die reageerde dat ze geen partij was in de afspraken tussen deze twee partijen, maar vanuit haar systeemverantwoordelijkheid voor UPV wilde ze wel dat de partijen er samen uitkomen. Ze gaat daarvoor een onafhankelijke gespreksleider beschikbaar stellen en zal de Kamer vóór de zomer informeren over de voortgang. Wat betreft de voortgang van de UPV voor luiers (een vraag van Grinwis) gaf ze aan te verwachten dat deze in het najaar in consultatie zal gaan.

Plastic

Het faillissement van Umincorp en de redenen daarachter zijn signalen die Heijnen serieus zegt te nemen. Maar het sneller dan in 2027 invoeren van de bijmengplicht voor plastic recyclaat (een suggestie van Gabriëls) is volgens haar niet haalbaar. Wel is ze samen met het ministerie van EZK in gesprek met onder meer Invest NL om te kijken hoe ze plastic recyclers op korte termijn ‘de winter door kunnen helpen’. Of dat nog iets gaat opleveren voor Umincorp is zeer de vraag. Een heffing op virgin plastic om recyclers te helpen, is in een eerder stadium niet positief beoordeeld door het kabinet. Verder wil Heijnen graag inzetten op Europees niveau als het gaat om het stimuleren van de recyclingmarkt om een gelijk speelveld te behouden.

Reparatie

Bamenga wees op het bestaan van 'repair vouchers' waarmee de Oostenrijkse overheid de helft van de reparatiekosten van producten voor haar rekening nam. Volgens Bamenga een succesvolle aanpak om reparatie te stimuleren. Ook Van Dijk wilde graag meedenken over de aanpak om het nieuwe Europese akkoord rond Right to Repair te implementen en refereerde aan een Franse aanpak van speciale labels op producten met daarop reparatie-aspecten. De vouchers vond Heijnen interessant en zal ze meenemen in een bredere verkenning om reparatie te stimuleren. De labels is iets wat ze ook wil, maar wat er op Europees niveau al aan zit te komen. Te beginnen met labels op producten als smartphones, en vervolgens zal dat worden uitgebreid naar andere producten.

Circulair textiel

Meerdere partijen vroegen naar hoe Heijen zogenoemde duurzamere ‘slow fashion’ wil stimuleren. Ze antwoordde dat dat onder meer uitgewerkt wordt in het tweede beleidsprogramma circulair textiel dat vóór de zomer naar de Kamer zal gaan en waarin onder meer het stimuleren van de verkoop van tweedehands textiel en reparatie aan de orde zal komen. In EU-verband wil ze inzetten op duurzamere ontwerpeisen.

Lachgascilinders

Een onderwerp dat de gemoederen in de branche al een jaar bezighoudt zijn exploderende lachgascilinders. Maar echt vuurwerk bleef op dit onderwerp uit. Heijen herhaalde het heel kwalijk te vinden dat dit probleem voorkomt in de sector en dat ze werkt aan maatregelen om de risico’s te minimaliseren. Er worden detectiemethoden verkent die lachgascilinders in restafval kunnen ontdekken. Maar statiegeld op lachgascillinders is geen optie, omdat dat niet kan op een illegaal product. Ook was het volgens haar de vraag of de overheid de sector in deze kwestie financieel kan ondersteunen in verband met de regels rond staatssteun, iets wat de branche volgens Boutkan al had uitgezocht en wat geen obstakel hoefde te zijn. De staatssecretaris beloofde de Kamer in het voorjaar te informeren over de voortgang van de gesprekken met onder meer het ministerie van Justitie en Veiligheid, Volksgezondheid Welzijn en Sport en de afvalsector over de kwestie.

Overig

Het verlagen van het BTW-tarief op tweedehandsgoederen was volgens Heijnen wettelijk niet mogelijk, maar volgens Kostić, die daarom had gevraagd, waren er andere lidstaten die dat wel hadden doorgevoerd. Heijnen beloofde dit na te gaan bij haar collega van Financiën. En wat vindt de staatssecretaris van een nationale afvalautoriteit waar circulaire ondernemers terecht kunnen met vragen over bijvoorbeeld einde-afvalstatus? Dat wilde D66 weten. Er zijn al initiatieven op dat vlak, zoals een speciale helpdesk bij RWS, een ministeriële regeling en een kennisplatform dat dit jaar van start moet gaan, liet Heijen weten. Verder wilde ze die keuze aan een volgend kabinet laten.
Op een vraag van Veltman waar het Ketenplan Beton blijft, liet ze weten dat dit onderdeel uitmaakt van het nieuwe Circulaire Materialenplan waarvan het concept in het najaar naar de Kamer zal komen. Voor een verbod op de vernietiging op onverkochte elektronica (een vraag van Van Dijk) heeft ze zich in Europees verband ingezet, en dat is deels gelukt in die zin dat de EU daar de komende jaren onderzoek naar gaat doen. Een suggestie van Veltman om pmd dat is ingezameld via verzamelcontainers te laten nascheiden vanwege de vervuiling zal worden meegenomen in het onderzoek naar standaardisering van inzameling.