Coalitie onderzocht afschaffing nieuwe statiegeldregels

Dat blijkt uit documenten die gisteren (23 mei) openbaar zijn gemaakt, nu de formatie is afgerond. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) zegt in haar antwoorden dat het doorlopen van de processtappen voor het afschaffen van de statiegeldverplichting in theorie zo’n negen maanden tot een jaar zou duren. Maar IenW benadrukt daar ook gelijk bij dat er een Europese verplichting is om vanaf 1 januari 2029 90 procent van plastic flessen gescheiden in te zamelen. Als Nederland nu statiegeld op plastic flessen en blikjes afschaft, dan creëert dat vanaf 2029 een conflict met Europese regelgeving. Landen die tegen 2029 nog geen gescheiden inzameling hebben, moeten dan van Europa noodgedwongen statiegeldsystemen implementeren. Zo ook Nederland, dat op dit moment zelfs mét een statiegeldsysteem nog niet in de buurt komt van de 90 procent doelstelling.

De nieuwe statiegeldregels zijn pas vrij recent in werking getreden (zomer 2021 voor kleine plastic flessen, en voorjaar 2023 voor blik). Het nu afschaffen van die regels, om ze vervolgens in 2029 opnieuw in te voeren, is niet in lijn met de voorspelbaarheid en duidelijkheid over de richting vanuit de overheid die het bedrijfsleven graag heeft. Producenten, importeurs en supermarkten hebben de afgelopen jaren investeringen gedaan om te voldoen aan de statiegeldbepalingen. Het afschaffen hiervan zo kort na inwerkingtreding kan hen volgens IenW kunnen aanzetten nadeelcompensatie te eisen bij de overheid. Zeker als statiegeld in 2029 weer ingevoerd moet worden.

Zwerfafval

Het aantal blikjes en flesjes dat in het zwerfafval is aangetroffen, is de afgelopen twee jaar met zo’n 60 procent afgenomen. IenW zegt dat dat een direct gevolg is van de invoering van statiegeld. De verwachting is dat afschaffing van statiegeld deze positieve trend ongedaan maakt. Dat creëert niet alleen ergernis bij burgers, maar kost ook geld. Uit onderzoek van CE Delft blijkt dat de opruimkosten van zwerfafval met maximaal 80 miljoen euro dalen als gevolg van statiegeld. Ook wordt er tussen de 3 en 10 miljoen euro bespaard op het legen van afvalbakken.

Kosten en besparingen

De kosten en opbrengsten van het statiegeldsysteem liggen bij producenten. Volgens CE Delft kost een statiegeldsysteem voor kleine plastic flessen tussen de 2 en 27 miljoen euro. Het toevoegen van blik kost tussen de 17 en 40 miljoen euro. De verwachte inkomsten voor het bedrijfsleven uit niet ingeleverde flessen ligt echter tussen de 15 en 23 miljoen euro, en voor blikjes tussen de 36 en 52 miljoen. Met die inkomsten kan het bedrijfsleven een statiegeld dus kostendekkend uitvoeren. En omdat de investeringskosten inmiddels gemaakt zijn, zou afschaffing “in feite kapitaalvernietiging zijn, zeker wanneer dit over enkele jaren door een Europese verplichting opnieuw moet worden ingevoerd”, aldus IenW.

Ondanks dat de invoering van statiegeld dus gepaard gaat met een miljoenenbesparing, geeft IenW toe dat afschaffing ook een besparing met zich mee zou brengen. De Inspectie Leefomgeving en Transport reserveert in het werkplan voor 2024 namelijk 2 FTE voor het uitvoeren van inspecties op statiegeld. Het afschaffen van statiegeld op blikjes en plastic flessen zou de ILT jaarlijks een bescheiden 250.000 euro besparen.

Landbouw

IenW geeft in haar antwoorden aan dat LTO Nederland in de internetconsultatie voor de statiegeldregeling steun uitsprak voor de invoering van statiegeld, en de snelle en hoge doelstelling. Volgens LTO lopen jaarlijks zo’n 12.000 koeien letsel op omdat zij scherp afval binnenkrijgen, veelal in de vorm van (kapot gemaaide) flesjes en blikjes. Een derde van die koeien overleeft dat niet. Dat risico neemt weer toe als er door statiegeld een streep wordt gezet. Dit is ook het punt waarover 'Zwerfinator' Dirk Groot zijn verbazing uitspreekt. Dat het aankomende kabinet interesse toont in het afschaffen van statiegeld verbaast hem niet. “Het komende kabinet is allesbehalve groen”, schrijft hij op LinkedIn. “Anderzijds snap ik niet dat BBB hier mee akkoord zou gaan. Dankzij de boeren hebben we statiegeld, er ging namelijk nogal veel vee dood door kapotgemaaide blikjes.”

Tot slot benadrukt IenW dat met een theoretische afschaffing van statiegeld een zuivere stroom voor hoogwaardige, secundaire kunststof verloren gaat. Het is een stap weg van de circulaire economie, en maakt Nederland meer afhankelijk van grondstoffen uit landen zoals China en Rusland. Afschaffing zou het voor ondernemers ook moeilijker maken om te voldoen aan de Europese vereisten voor het gebruik van recyclaat in verpakkingen. Een schone stroom aan statiegeldverpakkingen biedt de beste garanties, met name voor verpakkingen die in contact komen met voedsel.