Green Deal: circulair en klimaatneutraal hand in hand

De Europese Green Deal die de Commissie op 11 december presenteerde kijkt niet alleen naar energie maar ook nadrukkelijk naar materialen. De omvorming naar een circulaire economie en een hervorming van het afvalbeheer zijn essentiële onderdelen van het actieplan.

De komende vijf jaar worden cruciaal om de Europese economie circulair en klimaatneutraal te maken. In die periode komt er ingrijpende nieuwe wetgeving voor afval en de circulaire economie. Want in 30 jaar moet een gigantische operatie worden voltooid. Om Europa klimaatneutraal en circulair te maken moeten alle waardeketens worden getransformeerd. Daarvoor moeten in de komende vijf jaar de cruciale beslissingen worden genomen.

Het Europese bedrijfsleven is al met de transitie begonnen, zo concludeert de Commissie. Maar de ontwikkeling blijft te 'lineair' en leunt te zeer op de aanvoer van de nieuw materiaal dat gewonnen, verhandeld en tot producten verwerkt wordt en als afval of emissies eindigt. Slechts 12 procent van het materiaal dat het Europese bedrijfsleven gebruikt, is gerecycled. In maart 2020 zal de Commissie een industriële strategie van de EU vaststellen om dat te veranderen. Een nieuw actieplan voor circulaire economie zal samen met de industriële strategie de economie van de EU helpen te moderniseren en de kansen van de circulaire economie helpen te benutten, zowel binnen als buiten de EU. Een belangrijk doel is de ontwikkeling van leidende markten voor klimaatneutrale en circulaire producten te stimuleren.

Circulaire economie

Het actieplan voor de circulaire economie gaat bedrijven stimuleren om herbruikbare, duurzame en repareerbare producten aan te bieden en consumenten in staat stellen om voor die producten te kiezen. In het actieplan zal worden nagegaan of er een 'recht op reparatie' moet komen. Ook zal het paal en perk stellen aan de ingebouwde veroudering van apparaten. Consumentenbeleid zal consumenten helpen om weloverwogen keuzes te maken en een actieve rol te spelen bij de groene transitie. Nieuwe bedrijfsmodellen die gebaseerd zijn op het huren en delen van goederen en diensten krijgen een plaats, mits zij echt duurzaam en betaalbaar zijn.

Een beleid voor duurzame producten zal ook in het actieplan komen. De inzet zal zijn dat er minder materiaal wordt verwerkt en dat materiaal opnieuw wordt gebruikt voordat het gerecycled wordt. Het zal nieuwe bedrijfsmodellen bevorderen en minimumvoorschriften vaststellen om te voorkomen dat er milieuschadelijke producten op de EU-markt worden gebracht. Het accent komt te liggen op de textiel-, bouw-, elektronica en kunststofsector. De uitgebreide producentenverantwoordelijkheid zal ook worden versterkt.

Afval

Uit de gepubliceerde Green Deal volgt dat de economische waarde van afval – als het dan toch ontstaat – dient te worden benut en de impact op klimaat en milieu moet dan zo klein mogelijk zijn. Dit vergt nieuwe wetgeving, met streefcijfers en maatregelen om oververpakking en afvalproductie tegen te gaan. Tegelijkertijd komt er een solide en geïntegreerde EU-markt voor secundaire grondstoffen en bijproducten. Dit vereist nauwere samenwerking binnen alle waardeketens, zoals in het geval van de alliantie voor een circulaire kunststofeconomie. De Commissie zal wettelijke voorschriften overwegen om een impuls te geven aan de markt van secundaire grondstoffen met een verplicht gehalte aan gerecycled materiaal (bijvoorbeeld voor verpakkingen, voertuigen, bouwmateriaal en batterijen). Om het afvalbeheer voor burgers te vereenvoudigen en ondernemingen te verzekeren van schonere secundaire grondstoffen, zal de Commissie een EU-model voor gescheiden inzameling van afval voorstellen. De Commissie is van oordeel dat de EU haar afval niet meer zou moeten exporteren en zal daarom de regels voor de overbrenging van afvalstoffen en illegale uitvoer (Evoa) herzien.

Reacties vanuit branches

Zero Waste vindt dat de  European Green deal het juiste niveau van ambitie heeft. “De meeste Europese wetten en regels zullen moeten worden herzien of zelfs geheel omgedraaid. Maar het zal een enorme opgave zijn om het te realiseren.” WWF noemt de aankondiging een stevig stuk werk, maar waarschuwt voor het venijn dat in de detaillering ervan zit. “Door te blijven hameren op economische groei als doel is de kans gemist voor een paradigmaverandering.” De denktank IEEP ziet dat anders. “Dit is een kans om af te stappen van een paradigma van groei op basis van productie en consumptie en om na te denken over de radicale verandering die nodig is om de kwaliteit van het leven te leveren die de Europese burgers eisen en een reactie op de milieucrisis die dringend nodig is.” Monica Verbeek van Seas at Risk noemt het plan een grote stap voorwaarts, maar vraagt zich toch af of de stap groot genoeg is. Greenpeace noemt de plannen onvoldoende en vaag.

Europese brancheorganisaties lijken zich te haasten in het omarmen van de Green Deal. De Europese Papierindustrie (Cepi) is ronduit blij met de plannen en is er zelf helemaal klaar voor om de klimaatuitdaging aan te gaan. Ze wijst vooral op wat de papierindustrie zelf al aan CO2-reductie heeft gedaan. De Europese aluminiumindustrie  zegt dat ze de uitstoot van CO2 met 70 procent kan verlagen in 2050. Ook Fead gaat mee met de plannen, maar onderstreept dat een circulaire economie alleen kan ontstaan door een grote vraag naar recyclaat, efficiënte markten en eerlijke concurrentie. Ook zal de nadruk op ecodesign moeten komen te liggen en zal erkend moeten worden dat AEC’s een essentiële rol zullen blijven spelen.

Ecostandard onderstreept dat voor een klimaatneutrale samenleving de circulaire economie op de voorgrond moet komen te staan in de Europese Green Deal. “Daarom moet Europa een ecodesign-aanpak implementeren voor sectoren met de grootste milieu-impact”, benadrukte Ecos, het verband van milieu-ngo's op het gebied van ecodesign en productbeleid. Rreuse ziet een ondersteuning voor een inclusieve samenleving, maar mist de urgentie en detaillering. “Positieve woorden ter ondersteuning van een circulaire transitie zijn welkom, maar de Green Deal geeft weinig inzicht in specifieke maatregelen om de ondersteuning voor de hergebruiksector te stimuleren ”, vindt de belangengroep voor hergebruikgoederen.