Categorie: beleid & uitvoering | Gepubliceerd: 27 januari 2023

PBL: 'Meer verplichtend beleid nodig voor circulaire economie'

De circulaire economie lijkt in Nederland niet van de grond te komen. Zo is het percentage grondstoffen dat in 2020 bestond uit hergebruikte materialen, nog vrijwel hetzelfde als in 2014. Daarom pleit het Planbureau voor de Leefomgeving voor meer verplichtend beleid.


Om van plastic flessen weer plastic flessen te maken, moet Nederland zorgen voor prikkels om afvalstromen zo zuiver mogelijk te houden. Foto: Arkkrapol Anantachote | pixabay

De Rijksoverheid wil dat de Nederlandse economie in 2030 de hoeveelheid primaire abiotische grondstoffen halveert, maar voorlopig gaan verschillende grondstoffentrends de andere kant op. Zo zijn de hoeveelheden verbrand en gestort afval tussen 2016 en 2020 toegenomen met 5 procent. Daarnaast is de hoeveelheid plasticverpakkingen de afgelopen jaren toegenomen en de gebruiksduur van meubels en kledingstukken juist afgenomen. Dit blijkt uit de nieuwe editie van de Integrale Circulaire Economie Rapportage (Icer), die gisteren (26 januari) is gepubliceerd.

De Icer is een samenwerkingsverband van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), Centraal Planbureau (CPB), Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML), Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), RVO, Rijkswaterstaat, TNO en Universiteit Utrecht. Het CBS meldt dat het percentage hergebruikte grondstoffen in 2020 hetzelfde is als in 2014: 13 procent. Enkel bij niet-metaal mineralen, zoals zand en grind, is een stijging in het hergebruik te zien. In 2020 werd 31 procent hiervan hergebruikt, iets meer dan de 29 procent in 2014. Deze toename is onder meer te danken aan bouwafval, dat voornamelijk wordt gebruikt voor de ophoging van wegen. De percentages secundaire materiaalinzet van biomassa (18 procent naar 15 procent) en metaal (12 procent naar 11 procent) namen af.

Zorgwekkend

Het PBL vindt al deze ontwikkelingen zorgwekkend. Nederland loopt in Europees verband weliswaar voorop op het gebied van recycling, 78 procent van het afval wordt gerecycled, maar dit bestaat voor een groot deel uit laagwaardige recycling. Doordat materiaalstromen niet goed van elkaar worden gescheiden, worden ze alsnog verbrand of laagwaardig toegepast in bijvoorbeeld bermpaaltjes. Volgens het bureau ontbreken prikkels om afvalstromen zo zuiver mogelijk te houden en hoogwaardig te recyclen - bijvoorbeeld door van een petfles weer een petfles te maken - omdat Nederland stuurt op de hoeveelheid ingezameld afval. Daarom pleit het PBL om te sturen op beleid per productgroep om de hoogwaardige recycling te ondersteunen.

Gezien de grote ambitie om in 2050 in Nederland een circulaire economie te hebben, vindt het PBL een intensivering van het beleid cruciaal. De aanbeveling om de huidige beleidsmix uit te breiden door meer ‘drang en dwang’ in te zetten, staat daarom nog steeds. Net als in 2021. Het PBL raadt onder meer aan om verplichte aandelen secundair materiaal in producten in te voeren en circulair ontwerp te eisen bij het verlenen van subsidies. Ook het verruimen van de huidige btw-verlaging op arbeid voor reparatie van producten waarvoor dit nog niet het geval is, is een aanbeveling. Daarnaast moeten vervuilende en verspillende praktijken worden beprijsd, anders staan circulaire producten en diensten bij voorbaat op achterstand ten opzichte van bestaande, niet-circulaire producten en diensten.

Grondstoffengebruik

Het gebruik van primaire grondstoffen is in 2020 wel gedaald ten opzichte van 2014. Het gaat om een daling van zo’n 30 Mton, maar volgens CBS en PBL komt deze afname onder meer door de coronapandemie. Door het verplichte thuiswerken was er onder meer minder woon-werkverkeer en werd er minder gevlogen. Beide bureaus verwachten dat deze daling van het gebruik van fossiele brandstoffen niet structureel is.

Tweede keer

Het is de tweede keer dat de Icer verschijnt. De vorige Icer werd begin 2021 gepubliceerd en toen zag het PBL in Nederland nog vooral een lineaire economie. Vanwege het moment van verschijnen is in de huidige Icer geen analyse verschenen van de net verschenen Nationale Grondstoffenstrategie. Daarnaast laat het PBL weten later dit jaar zal reflecteren op de beleidsvoornemens in het Nationaal Programma Circulaire Economie (NPCE).

NPCE

Dit NPCE verschijnt volgende week, laat staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat in een reactie weten. “Als we onze doelen willen halen, dan zal er een flinke schep bij moeten. Met het Nationaal Programma Circulaire Economie zet het kabinet een volgende stap om te versnellen en op te schalen. Waar we ons eerder vooral richtten op de afvalfase, komt er nu meer nadruk op het hele proces: van ontwerp en hergebruik tot en met verwerking. Ook leggen we meer accent op normeren en beprijzen en willen we gaan toewerken naar het meer doorberekenen van milieuschade in de prijzen.”