Recyclingsector wil dat overheid juiste kaders schept

Umincorp in de kunststofrecyclingsector, Renewcell in de circulaire textielsector en zinksmelter Nystar in de metaalrecycling moesten de afgelopen periode de deuren sluiten. Achterliggende oorzaken waren veelal te hoge energielasten, hoge loonkosten, gebrek aan afzetvraag en regelgeving die de handel beperkt of zelfs tegenwerkt. Tijdens het Nationaal Recycling Congres in Den Haag legden de vier voorzitters van brancheverenigingen FNOI (oud papier en karton), MRF (metalen), NRK Recycling (kunststof) en VHT (textiel) in gesprek met dagvoorzitter Kiki Hagen duidelijk hun ongenoegen over de situatie in de recyclingsector aan de dag.

Probleem van productieschaarste

Er wordt veel gesproken over grondstoffenschaarste, maar het probleem is ook productieschaarste, stipte MRF-voorzitter Willeke Ketting het onderwerp van het congres aan. Van de 3,5 Mton gerecycled metaal die haar branche jaarlijks produceert, kan deze 1 Mton binnen Nederland kwijt en de rest gaat naar locaties binnen of buiten Europa. Ook FNOI-voorzitter Gerard Nijssen wees op het belang van open grenzen voor de afzet van het overschot aan opk op de Europese markt. Het is daarnaast volgens hem belangrijk dat de overheid stuurt op industriebeleid en zorgt dat het vestigingsklimaat voor bedrijven goed is zodat de productie  dichter bij huis komt. “Als afzetmarkten worden afgesneden, dan moet de overheid ook aan andere knoppen draaien”, voegde NRK-voorzitter Ben Kras toe. Nu wordt de situatie op de plastic recyclingmarkt volgens hem te zeer gedreven door de lage virgin prijs, en zijn stimulansen en normen nodig om de zaak de juiste kant op te duwen. Mariska Boer van VHT voegde toe dat hoewel de inzet van gerecycled textiel nog in de kinderschoenen staat (wereldwijd is dat minder dan 2 procent van de textielmarkt), de hele inzamel-, sorteer- en recyclingcapaciteit ook moeizaam op gang komt omdat er geen verdienmodel is.

De brancheorganisaties kijken naar de overheid voor mogelijke oplossingen en gaven verschillende suggesties: de energietarieven verlagen, primaire grondstoffen belasten of de toepassing van secundaire grondstoffen belonen, vraag creëren door recycled content verplichten in producten, de import van lage kwaliteit producten verbieden (en zo te voorkomen dat hier lage kwaliteit recyclaat ontstaat), en daarbij wel oog houden voor een gelijk Europees speelveld. Kras benadrukte ook het zorgen voor goede basisvoorwaarden voor recyclers. Niet alleen krijgen zij lastig toegang tot energie door de bestaande netcongestie, maar “probeer maar eens een wateraansluiting te krijgen”.

Praktijk is weerbarstiger

Twee vertegenwoordigers van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en van Economische Zaken en Klimaat (EZK) gaven vervolgens een toelichting op het grondstoffenbeleid van de overheid. Nederland heeft daarbij - net als de Europese Commissie - een open strategische autonomie omarmd om niet te beperkt afhankelijk te zijn van derden voor de levering van grondstoffen, maar ook weer niet te protectionistisch. Om Nederland een meer strategische rol in kritieke grondstoffenketens te geven, wordt een nationale grondstoffenvertegenwoordiger aangesteld. Wie dat is, wordt binnenkort bekend.

Discussie met de zaal ontstond naar aanleiding van de presentatie van een illustratie over hoe overheidsbeleid ingrijpt op de verschillende stappen in de grondstoffenketen. Een mooi plaatje, vond menigeen, maar de praktijk is vaak weerbarstiger. “Ons recyclaat valt nog onder afval. Dat is niet terecht. We willen dat deze secundaire grondstoffen bevorderd worden ten opzichte van primaire. Dat zie ik niet in deze cirkel van IenW terug”, reageerde Ketting, waarop applaus vanuit de zaal klonk. Ook worstelen recyclers met lastig ZZS-beleid, of dat hun secundaire grondstoffen niet of moeizaam van het predicaat afval afkomen. De ambtenaar van IenW reikte de sector de hand en liet meermaals weten in gesprek te willen gaan met bedrijven over dit soort problemen. De vraag over einde-afvalstatus had hij ondertussen wel vaak gehoord. IenW wil eenduidiger gaan communiceren over de einde-afvalstatus om onduidelijkheden weg te nemen.

"Waar is de piloot?"

Antoine Stilo van de Europese branchevereniging voor de recyclingindustrie, Euric, wees het publiek vervolgens op de tsunami aan wetgeving die sinds de Green Deal vanuit Europa op de branche afkomt. De trend is duidelijk van richtlijnen naar verordeningen die een rechtstreekse werking hebben. Met de nieuwe regels komt er volgens Stilo veel zeggenschap bij Europa terecht, terwijl hij tegelijkertijd een duidelijke strategie achter bepaalde zaken mist. Als voorbeeld gaf hij de nieuwe Verpakkingsverordening. Met de verplichte inzet van recyclaat in verpakkingen zou deze verordening een markt moeten creëren binnen Europa, maar in de huidige onderhandelingen is sprake van dat die inzet misschien ook mogelijk wordt met recyclaat uit niet-Oeso landen. “Daarmee stimuleren we juist de plastic recyclingmarkt buiten Europa. Bij de Verpakkingsverordening vragen wij ons daarom echt af: waar is de piloot? Er is geen sprake van een strategie hier.”

'Heel Nederland bukt'

TNO'er Ton Bastein leidde het publiek later op de middag in vogelvlucht vanuit wetenschappelijk oogpunt langs de (kritieke) grondstoffenschaarste. Volgens Bastein is er grote behoefte aan (recente) data rond de recycling van kritieke grondstoffen. De komst van een Nederlands Materialenobservatorium (naar onder meer Duits en Frans voorbeeld) moet daarin verandering aanbrengen. Journalist en econoom Mathijs Bouman mocht de dag afsluiten. Volgens hem is geen sprake van een schaarsteprobleem – daar zouden marktmechanismen namelijk korte metten mee maken – maar is het probleem dat de milieuschade die de winning van primaire grondstoffen veroorzaakt, nu niet wordt meegenomen in de prijs van producten. De oplossing voor de problemen in de markt ligt bij beprijzing, meent Bouman. “We vinden het misschien niet leuk, maar iedereen weet dat beprijzing werkt.” Als voorbeeld wees hij op het Europese emissiehandelsysteem (EU-ETS), dat volgens hem erg succesvol is en voorzichtig navolging krijgt in andere delen van de wereld. Ook liet hij cijfers zien van zwerfinator Dirk Groot waaruit blijkt dat sinds de invoering van statiegeld op kleine plastic flesjes en blikjes het aandeel van die verpakkingen in het zwerfafval sterk is afgenomen. Dat was met een verbieden van flesjes en blikjes in de berm gooien nooit gelukt, meent hij. “Heel Nederland bukt daarentegen voor 15 cent."