Plastic Pacts komen ten einde

Het Plastic Pact NL is per 1 januari 2024 gestopt. Hoewel het Plastic Pact voor de meeste deelnemers de transitie naar duurzamer verpakken op gang heeft gebracht, lijkt de werking van het Pact als zodanig afgenomen. Dat schrijft demissionair staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat aan de Tweede Kamer. In het voorjaar vindt nog een slotbijeenkomst plaats om terug te blikken op de ervaringen en de resultaten van de afgelopen jaren. 

De meeste doelstellingen voor 2025 zullen naar verwachting niet (volledig) gehaald worden, zo blijkt uit de monitoringsrapportage over 2022. In 2019 werd het Plastic Pact NL gepresenteerd met vier doelstellingen: 100 procent recyclebare plastic verpakkingen en producten, een reductie van 20 procent van het volume plastic (in kilo's) op de markt, hoogwaardige recycling van tenminste 70 procent van de eenmalige producten en verpakkingen en de inzet van tenminste 35 procent gerecyclede plastics. In 2022 was de stand van zaken dat 86 procent van de plastic verpakkingen recyclebaar is, "een goed tussenresultaat" volgens de voortgangscommissie van het pact. Maar bij een derde van de (reagerende) deelnemers neemt de recyclebaarheid wel af. Een reductie van 20 procent van de hoeveelheid plastic verpakkingen lijkt nog ver weg: in 2022 zijn meer plastic verpakkingen op de markt gebracht dan in 2021. De toepassing van gerecycled materiaal blijft steken op circa 25 procent en biobased plastics op 1 procent. De doelstelling voor recyclingcapaciteit bleek eerder al onmeetbaar voor de deelnemers van het Plastic Pact.

Discussie

Verder blijkt uit uit de monitoring dat weliswaar nu een groot deel van de verpakkingen recyclebaar is, maar dat op andere vlakken wel nog aanzienlijke inspanningen nodig zijn. Dit gaat dan om duurzaam herontwerpen van producten, hergebruik en het gebruik van gerecycled plastic en duurzame biobased grondstoffen. Doordat doelen hiervoor in toenemende mate worden opgenomen in Europese wetgeving (vaak voor 2030), is er volgens Heijnen wel een prikkel om daar de komende jaren mee aan de slag te gaan.

Zowel Heijnen als de voortgangscommissie merken daarbij op dat het duurzaam herontwerpen en minder plastic gebruiken, niet altijd samen gaan. Als voorbeeld noemt de staatssecretaris een broodzak van papier met een plastic venster, die nu alleen van plastic wordt gemaakt. Die is door het gebruik van monomaterialen dan beter te recyclen, maar het plasticgebruik voor het verpakken van hetzelfde product stijgt. "Dit raakt aan bredere discussies of je moet inzetten op maatregelen voor de reductie van het gebruik van een type materiaal of juist op de meest duurzame oplossing", zegt Heijnen daarover. Bij de ontwikkeling van nationaal verpakkingenbeleid voor na 2025 zal ze daar weer "scherp naar kijken" en deze ontwikkelingen meenemen.

Betrokkenheid

In Nederland nam ook de betrokkenheid af. In 2022 reageerde nog maar 73,1 procent van de deelnemers op informatieverzoeken voor de monitoring, waar dat in 2021 nog 97,2 procent was. En dat was al na veel aandringen, na een teleurstellende monitoring in 2020. Veel bedrijven gaven bij de meest recente monitoring ondanks herhaalde verzoeken van de onderzoekers niet thuis.

Ook het Europees Plastic Pact is om die reden ter ziele gegaan. Dit is sinds 15 september al niet meer actief, omdat in de praktijk zowel de meeste EU-lidstaten als bedrijven onvoldoende actief betrokken bleken. 

Vrijwillige overeenkomsten

Het Plastics Pact NL is niet de enige vrijwillige overeenkomst die niet de gehoopte resultaten bracht. Ook het Britse Plastic Pact, dat een voorbeeld vormde voor de Nederlandse versie, zal waarschijnlijk de helft van de doelstellingen niet behalen. In het Verenigd Koninkrijk blijven de resultaten van de Courtauld Commitment (voedselverspilling) en Textiles 2030 eveneens achter bij de verwachtingen. Op wereldwijd niveau boekt de Global Commitment van de Ellen MacArthur Foundation slechts mondjesmaat vooruitgang, wat de stichting ertoe bracht te pleiten voor meer wettelijk bindende instrumenten om plasticvervuiling tegen te gaan.

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) dringt al enige jaren aan op meer 'drang en dwang' in het beleid voor een circulaire economie, omdat de circulariteit op vrijwillige basis niet van de grond lijkt te komen.