Publieke afvalsector dreigt met rechtszaak om lachgasverbod

Afgelopen week stuurden zij een formele brief aan staatssecretaris Vincent Karremans van Jeugd, Preventie en Sport, die namens het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport verantwoordelijk is voor het lachgasverbod. In de brief eisen ze dat Karremans binnen twee weken verantwoordelijkheid erkent voor wat ze het ‘lachgasdebacle’ noemen. Doet hij dat niet, dan overwegen ze om een bodemprocedure tegen het kabinet te starten.

Sinds het verbod op het gebruik van lachgas in januari 2023, zorgen lachgascilinders in het afval voor grote problemen in de afvalsector. De kosten voor het verwijderen van de cilinders uit het (rest)afval of de openbare ruimte, lopen in de tientallen miljoenen. Bovendien leveren de cilinders gevaarlijke situaties op vanwege ontploffingsgevaar in inzamelvoertuigen en AEC’s.

Om dit bij de Staat aan te kaarten, heeft  de branche al meerdere brieven gestuurd en zijn brancheorganisaties NVRD en Vereniging Afvalbedrijven (VA) sinds het voorjaar van 2023 met de Rijksoverheid in gesprek. Maar ondanks toezeggingen van het vorige kabinet om op zoek te gaan naar fondsen om de branche financiële ondersteuning te bieden, ontving de NVRD een brief dat die er toch niet komt.

'Situatie onhoudbaar'

Voor de branchevereniging en haar leden is de maat nu vol: “De situatie is onhoudbaar. Een groot aantal leden ziet geen andere optie meer dan de Staat aansprakelijk te stellen voor de schade die zij lijden. Alle pogingen hier samen uit te komen zijn gestrand. Zij doen dit met pijn in het hart; als medeoverheden en publieke organisaties is dit geen lichtzinnige stap,” aldus NVRD-directeur Wendy de Wild. In een brief aan de Staat eisen zij nu dat de Staat verantwoordelijkheid voor het probleem erkent. Komt er geen reactie binnen de gestelde termijn, dan zullen ze een bodemprocedure starten. 

Zij zullen de Staat op grond van een onrechtmatige daad aansprakelijk stellen voor de schade die gemeenten en publieke afvalinzamelaars lijden door de invoering van het lachgasverbod. Dit verbod houdt volgens hen geen rekening met de "grote en onevenredige gevolgen" die de maatregel heeft. De totstandkomingsgeschiedenis laat daarbij zien dat de wetgever bij die gevolgen vóór de invoering van het lachgasverbod niet stil heeft gestaan, iets wat de Staat ook zou hebben erkend, aldus de publieke partijen. 

Hoop op acceptabele reactie

De invoering van het verbod maakte een einde aan het informele statiegeldsysteem van lachgascilinders, waarvoor vervolgens ‘onveilige’ wegwerpcilinders in de plaats zijn gekomen, met alle gevolgen van dien. “Anders dan de Staat veronderstelt, zijn wegwerptanks na gebruik niet helemaal leeg. De tanks bevatten altijd resten lachgas die kunnen ontploffen. De vele explosies bewijzen dat”, aldus de brancheorganisatie. De NVRD hoopt dat het kabinet met een acceptabele reactie komt. “Het liefst komen we er snel en goed samen uit, zonder tussenkomst van een rechter. Maar als het niet anders kan, dan is het zo. De stukken liggen klaar”, aldus De Wild.

NVRD-leden die de brief hebben ondertekend zijn: Avu, ACV, Omrin, Cure, Dar, de gemeenten Amsterdam, Breda en Tilburg, Irado, Meerlanden, Rad HW, Avalex, Rova, RWM, Twence, ZRD en Cyclus namens de gemeenten Zuidplas en Gouda. 

Vereniging Afvalbedrijven

Opvallend is natuurlijk dat de Vereniging Afvalbedrijven, die in de onderhandelingen met de Rijksoverheid over de lachgasproblematiek vooralsnog optrok met de NVRD, niet onderdeel uitmaakt van deze nieuwe actie. Naar de precieze reden daarvoor blijft het enigszins gissen. "De Vereniging Afvalbedrijven en de NVRD delen hun zorgen en de urgentie over de problematiek van lachgas. In dit dossier werken beide branche-organisaties goed samen. De VA overweegt geen juridische procedure tegen de overheid en zal zich maximaal blijven inzetten op constructief overleg met de betrokken ministeries en Tweede Kamer om tot zo concreet mogelijke oplossingen te komen", luidt de reactie van de VA vanochtend. 

Overheid hoopt op afname problematiek

Het ministerie van VWS laat, mede namens IenW en JenV, het volgende weten: “Het is een ernstige zaak dat ontploffingen van lachgascilinders een veiligheidsrisico vormen voor personeel en voor schade aan installaties zorgen. De betrokken ministeries IenW, VWS en JenV hebben het afgelopen jaar veelvuldig overlegd met de afvalsector om te komen tot oplossingen. Het is een hardnekkig probleem, niet alleen in ons land, maar ook in andere landen waar lachgas (nog) niet verboden is.

Het kabinet benadrukt dat het probleem niet wordt veroorzaakt door het lachgasverbod, maar door het feit dat mensen handelen in strijd met de wet. Het vorige kabinet heeft zich - in overleg met de afvalsector - ingespannen om te komen tot maatregelen om het probleem te verminderen. Het huidige kabinet zet deze inspanning onverminderd voort.”

Het ministerie wijst er verder op dat werk is gemaakt van communicatie richting de lachgasgebruiker over de gevaren van het gebruik van lachgas én van het onjuist weggooien van de cilinders. Ook is er een toolkit voor gemeenten en milieustraten beschikbaar gesteld. Deze wordt momenteel herzien. Ook wijst de overheid op de 450.000 euro die is vrij gemaakt voor een pilot met innovatieve technieken om lachgascilinders tijdig te kunnen detecteren en verwijderen uit afvalstromen. Daarnaast wordt het verbod gehandhaafd, wat heeft geleid tot inbeslagnames van lachgascilinders. En er wordt gezocht naar mogelijkheden om de import van lachgascilinders op de Nederlandse markt aan te pakken.

“Positief is dat uit onderzoeken blijkt dat de populariteit van lachgas in ons land afneemt. Onder uitgaande jongeren daalde het gebruik van 35,2 procent in 2020 naar 15 procent in 2023. Een groot deel van de jongeren gaf aan het ook moeilijker is om aan lachgascilinders te komen. De afname van de populariteit van lachgas is ook zichtbaar in de cijfers van de politie over de incidenten met lachgas. In 2022 ging het om bijna 30.000 incidenten, naar bijna 10.000 incidenten in 2023. In 2024 tot en met mei ging het om 3300 incidenten. Hopelijk vertaalt deze afname in het gebruik van lachgas zich door naar een duidelijke afname van de afvalproblematiek”, besluit VWS.