Coronacrisis maakt aanpak zwerfafvalprobleem complexer

Door de corona-maatregelen van het kabinet is het openbare leven in Nederland de afgelopen weken grotendeels stil komen te liggen. Restaurants, sportclubs en scholen zijn dicht, net als veel winkels. In het openbaar vervoer is het ongekend rustig en ook op de weg is het veel minder druk dan normaal. Dan moet er haast wel veel minder zwerfafval ontstaan in Nederland, zou je denken. Helene van Zutphen, directeur van Nederland Schoon, is daar echter nog niet zo zeker van. Voorlopig maakt de coronacrisis de aanpak van zwerfafval in Nederland vooral een stuk complexer. “Het is op dit moment bijzonder lastig om plannen voor de toekomst te maken.”

Met zo weinig mensen op straat moet het zwerfafval in Nederland haast wel afnemen?

Een aantal weken geleden was dat inderdaad precies wat ik dacht. Van zwerfafvalrapers met wie ik contact onderhoud via sociale media, monitoringsorganisaties en gemeenten hoor ik echter vooral dat hotspots verschuiven. Winkelcentra en stations zijn er een stuk schoner op geworden, maar rond supermarkten, de drive-thru's van fastfoodrestaurants en parkeerplaatsen bij pompstations ontstaat juist meer zwerfafval. Ook zien we dat het aantal bijplaatsingen toeneemt. Huishoudens genereren nu veel meer afval waar ondergrondse containers niet altijd op berekend zijn. Ook dat leidt tot meer zwerfafval. De conclusie dat er sinds de coronamaatregelen van het kabinet netto minder zwerfafval ontstaat in Nederland, durf ik niet te trekken. Op dit moment zijn we vooral nog erg druk met alle veranderingen in kaart brengen. Behalve een verschuiving in hotspots, zien we ook een verschuiving in het soort materialen dat we tegenkomen. We treffen bijvoorbeeld veel meer zakdoekjes aan, maar ook plastic handschoentjes.

Een grote groep mensen in Nederland heeft op het moment weinig om handen. Betekent dit dat met het mooie weer van de afgelopen dagen meer mensen zwerfafval gaan rapen?

Wij roepen mensen niet meer actief op om zwerfafval te gaan rapen en als ze het doen dan veilig met handschoentjes en grijper. Mensen moeten immers zoveel mogelijk thuis blijven. Voor veel rapers in ons netwerk geldt echter dat zwerfafval rapen een integraal onderdeel is van hun leven. Zij geven veel om het milieu en voor een groot aantal is ook het sociale aspect belangrijk. Hen raden we aan dat ze zich in ieder geval aan een aantal veiligheidsregels houden die wij hebben opgesteld met het RIVM. Een aantal zwerfafvalrapers gaat dus gewoon door. Ook denk ik dat er zwerfafvalrapers bij zijn gekomen, omdat mensen in deze tijd toch iets zinnigs willen doen. Tegelijkertijd zijn er echter een aantal goed georganiseerde groepen zwerfafvalrapers gestopt. Op sommige plekken zal het zwerfafval daardoor ongetwijfeld toenemen, maar het is natuurlijk begrijpelijk dat deze groepen stoppen. Al met al is het niet te zeggen of er nu meer of minder mensen zwerfafval rapen.

Een belangrijke rol van Nederland Schoon is mensen stimuleren zwerfafval op te rapen. Wanneer kan dat weer op een verantwoorde manier in groepsverband?

Ook dat is moeilijk te zeggen. Toen ik minister-president Mark Rutte in een persconferentie hoorde praten over dat we met zijn allen naar ‘een nieuw normaal’ moeten, realiseerde ik me dat we onze zwerfafvalaanpak richting onze Supporters van Schoon waarschijnlijk zullen moet aanpassen. Mogelijk moeten we veel langer grote groepen mensen mijden en 1,5 meter afstand houden. Het is niet ondenkbaar dat we daardoor misschien wel twee jaar niet in grote groepen zwerfafval kunnen rapen.

Eerder verplaatste Nederland Schoon de Landelijke Opschoondag naar 19 september. Is het realistisch om dan weer met zijn allen zwerfafval te gaan rapen?

Op advies van het RIVM hebben we de Landelijke Opschoondag die voor 21 maart gepland stond inderdaad uitgesteld. Vervolgens hebben we ervoor gekozen om aan te sluiten bij World Cleanup Day, een initiatief van de Plastic Soup Foundation dat op 19 september plaatsvindt. Misschien blijkt dat inderdaad ook niet realistisch. Ik denk dat we moeten gaan nadenken over andere manieren om mensen te stimuleren om zwerfafval op te rapen.

Moet de zwerfafvalaanpak flink op de schop? De komende tijd zou zwerfafval bij bedrijven en gemeenten ook wel eens minder prioriteit kunnen krijgen?

Eerlijk gezegd zijn we op dit moment vooral nog bezig met het in kaart brengen van de impact van de coronacrisis op het zwerfafvalprobleem. Naast een vrijwilligersaanpak zit veel van ons werk in het adviseren van gemeenten en verpakkend bedrijfsleven. Het is nog te vroeg om te praten over hoe we daarmee verder moeten. Zeker is in ieder geval dat het op dit moment bijzonder lastig is om plannen voor de toekomst te maken. Dat geldt niet alleen voor ons, maar ook voor anderen betrokkenen bij de aanpak van zwerfafval.

De coronacrisis lijkt voor meer gemeenschapszin te zorgen in Nederland. Ligt daar dan een kans voor Nederland Schoon?

Ik heb wel het gevoel dat veel mensen in onze samenleving tijdens deze crisis ‘het goede willen doen’. We kijken meer naar elkaar om, lijken extra verantwoordelijkheid te willen nemen en zoeken naar nieuwe manieren om samen te werken. Het zou mooi zijn als we op dat sentiment kunnen voortbouwen in onze zwerfafvalaanpak. Ons doel is altijd geweest om de sociale norm rond zwerfafval te veranderen. Hopelijk gaat dat als gevolg van de crisis sneller.